Neautorizivana ratna biografija gradonačelnika Prijedora

Večiti gradonačelnik Prijedora Marko Pavić, kako je rekao u jednom od naručenih intervjua koje redovno daje svom stranačkom biletenu „Kozarskom vjesniku“, nikad ne razgovara o prošlosti, jer je „okrenut budućnosti“. Verovatno je zbog tog animoziteta prema minulim vremenima njegova biografija puna rupa. Informacije o tome čime se Pavić bavio odmah pre rata i tokom njega poprilično su mutne, a čini se da prvog Prijedorčanina, istina nesklonog razgovoru sa medjima koje ne drži pod kontrolom, niko ne želi da uznemirava pitanjima o tom periodu. E-novine su više puta ove godine pokušavale zakazati razgovor sa gradonačelnikom, no svaki put smo obaveštavani da Marko Pavić nema vremena za nas. Stoga smo zanjimljive detalje o njegovoj ratnoj delatnosti morali istražiti sami

Iz zvanične Pavićeve biografije saznaćemo da je rođen 1947. u Bistrici nadomak Prijedora, gde je završio osnovnu školu i gimnaziju. Školovanje je nastavio na Pravnom fakultetu u Zagrebu, o njegovom radnom iskustvu, pak, podaci su izuzetno nejasni. „Dugo godina obavljao funkciju direktora Preduzeća za PTT saobraćaj Prijedor”, “obavljao druge odgovorne funkcije u privredi i državnim institucijama”, imenuje se i nekoliko od njih: predsednik Skupštine opštine Prijedor, entitetski Ministar saobraćaja i veza, narodni poslanik.

Detalji ostaju nepoznati, a o načinima na koje ih Pavić zataškava najbolje svedoči činjenica da većina naših sagovornika, u strahu od odmazde, želi da ostane anonimna.

Šta krije ta tako uspešno čuvana tajna o životnom putu gradonačelnika Prijedora?

Diskretni šarm DB-a

Husein Redžić, preratni direktor preduzeća Kozaraputevi, kasnije zatočenik u Omarskoj, priseća se početka Pavićeve karijere. „Marko Pavić je završio Pravni fakultet i započeo svoj radni staž u Kozaraputevima u Banjaluci, čiji je stipendist bio“, kaže. „U ovom preduzeću ostao je relativno kratko vrijeme. Dobio je posao u Državnoj bezbjednosti u Prijedoru. Tu je proveo najveći dio svog predratnog radnog vijeka.“

Brzo je postao šef DB-a za prijedorsku regiju, a pošto je odavde dolazio i šef celog bosanskog DB-a Duško Zgonjanin, obaveštajne službe u ovom kraju bile su izuzetno jake. Kasnije su one odigrale ključnu ulogu u planiranju i izvođenju etničkog čišćenja, formiranju i upravljanju paravojnim formacijama i kriznim štabovima. Jedan od mojih sagovornika skreće mi pažnju da je na primer Milomir Stakić u trenutku kad je preuzeo funkciju predsednika Skupštine opštine, pa šefa Kriznog štaba, imao samo 30 godina: „Osuđen je na 40 godina zatvora s pravom, ali da se ne lažemo: iza tako mladog čovjeka neko je morao stajati“.

„U politiku je ušao kao ljubimac Milana Malbašića, dugogodisnjeg direktora RZR Ljubija, a kasnije predsjednika SO Prijedor, koji je osamdesetih godina prošlog vijeka vukao sve važnije konce u Prijedoru“, nastavlja Redžić. „Marko je vrlo brzo postao predsjednik Općinske Organizacije Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije. Poslije je bio i predsjednik Skupstine općine.“

Tu funkciju je objavljivao sve do prvih višestranačkih izbora 1990. godine. Dogovorom između SDS i SDA njegovo mesto preuzeo je Muhamed Čehajić, kasnije ubijen u Omarskoj.

Pre rata Pavić sr pojavljuje kao kandidat reformista Ante Markovića za mesto u republičkom parlamentu. U prvom krugu niko nije dobio dovoljno glasova, u drugom je pak pobedio Mevludin Sejmenović (SDA), kasnije zatočenik u Omarskoj. Sejmenović je prilikom svog svedočenja u Hagu tvrdio takođe da je Pavić tada po prvi put dobio tihu podršku SDS-a, koji nije imao svog kandidata. Pavićeva greška je, prema Sejmenoviću, bila činjenica da nije uspeo da privuče glasove „pravih Srba“.

Izgleda, pak, da je Pavić ovu lekciju naučio vrlo brzo, jer odmah nakon kraće postizborne pauze počinje njegovo skretanje prema SDS-u.

„Raspadom Reformista Marko je tražio način kako da se približi SDS-u“, spekuliše Husein Redžić. „Kao iskusni bezbjednjak ponudio im je svoje usluge, ovi su to prihvatili. Pričalo se da je SDS Prijedora prihvatio većinu Srba iz rukovodstva Reformista.“

U stranku se učlanio zvanično tek 1993. i odmah je postao član njenog Glavnog odbora.

SDS-ov poštar

„U to vrijeme [kraj 80-ih] starija garda političara i privrednika u Prijedoru se povukla ili penzionirala i Marko je tu vidio svoju šansu“, tvrdi Husein Redžić. „Izabrao je mjesto direktora Pošte, vjerovatno najlagodnije i ruklovodno mjesto sa najmanje glavobolje.“

Pavić se pobrinuo za to da ne privuče previše pažnje.

Ipak, prema izveštaju organizacije Human Rights Watch iz 1997, upravo je na funkciji šefa PTT-a odigrao ključnu ulogu tokom smene vlasti u Prijedoru. Srpska kontrola nad Poštom olakšavala je finansijske transakcije u predratnom periodu. Ured Pošte pod vodstvom Pavića bio je korišten za pranje novca pre nego što su Srbi preuzeli vlast i nakon toga.

„On je prije svega puno bio uključen u dešavanja u Prijedoru za vrijeme rata“, o ratnoj ulozi gradonačelnika rekao mi je svojevremeno Muharem Mureslović, lider Stranke za BiH i nekadašnji zatočenik u Omarskoj. „On je radio u bezbjednosti i radio je u Pošti. Kad god je trebao neki zločin se napraviti telefoni su bili isključeni, to je poznata stvar.“

I stvarno: tokom celog rata telefonske veze s Kozarcem i drugim mestima bile su odsećene prilikom svakog napada da stanovnici ovih mesta ne mogu kontaktirati druge ni tražiti pomoć.

Pavićeva saradnja sa SDS-om nije bila idilična. Kako je u Hagu izjavio Mevludin Sejmenović, nakratko je Pavićevo mesto u Pošti pripalo izvesnom Slavku (svedok se nije setio prezimena), a sve u trenutku kad se SDS rešavao nestranačkih ličnosti u javnom životu.

Ovde valja napomenuti i boračku epizodu gradonačelnika. Neko vreme, naime, bio je pomoćnik komandanta za bezbednost Pete kozaračke brigade, Pere Čolića. Navodno svom nekadašnjem podređenom Čolić može da se zahvali na usponu u vojsci. Naime, kada je 1996. Biljana Plavšić, Pavićeva tadašnja pokroviteljica, smenila s funkcije načelnika Generalštaba VRS generala Ratka Mladića, njegovo mesto preuzima nepopularni i široj javnosti nepoznati Čolić, čiji je glavni kvalitet odanost predsednici, a ne paljanskom rukovodstvu SDS-a.

Sve Pavićeve žrtve

Da bi Pošta ispunila sve zadatke koje joj je diktirala nova vlast, morala je biti etnički čista.

„Silvije Šarić, sekretar u Pošti, odveden je odmah po otvaranju logora u Omarsku“, priča Husein Redžić. „U namjeri da sazna gdje joj je muž i može li mu se nekako pomoći, Silvina supruga Milka pokušala je kontaktirati Marka na razne načine, ali uvijek bezuspješno. Odlučila je da ga sačeka ispred stana i kad je Marko naišao pokušala mu je prići. Marko je samo prošao pored nje okrenuvši glavu na drugu stranu. Silvu Šarića je u logoru ubio izvjesni Gruban, radnik Pošte.“

Kako mi kaže jedan od logoraša, Šarić je odveden jednog dana u zloglasnu Belu kuću iz koje je donesen u ćebetu. Umirao je na podu tačno tri dana.

Human Rights Watch govori o članovima HDZ odvedenima u logor direktno sa radnih mesta u Pošti. Ipak, pominje i jedan izvor koji tvrdi da se u jednom trenutku Pavić protivio otpuštanju Bošnjaka i Hrvata iz Pošte.

Toj navodnoj pomoći protvreči još jedan primer koji navodi Redžić.

„Markov kum i veliki prijatelj, Idriz Jakupović, dugogodišnji direktor Centra za socijalni rad, isto tako tragično je završio u logoru Omarska. Pričalo se da su to bile žrtve koje je Marko morao podnijeti da bi bio prihvaćen od SDS-a.“

„Idrizova supruga Senka je pokušavala da dođe do Marka”, kaže mi drugi sagovornik, „čak ga je zvala kući, ali se nije javljao. Napomenula mi je da joj je Idriz jednom prilikom rekao da njega nikako ne smije uvrijediti, jer je njemu Marko treći brat! Bili su baš bliski!”

Zanjimlivo je da je pomenuti Pavićev kum stric današnjeg predsednika Skupštine opštine Prijedor, Seada Jakupovića (SDP), odanog koalicionog partnera gradonačelnika.

Redžić kaže: „Marko, kao iskusni obavještajac, ostavlja vrlo malo ili gotovo nikave tragove iza sebe. Sve radi iz sjenke i preko drugih.“ Tako i njegov životni uspon može da budi kontroverze, ali teško da će postati predmet istrage.

Nije to dakle biografija haškog osuđenika.

Ali sigurno nije ni uglednog građanina.

( Paulina Janusz; e-novine)