DAN ARMIJE KOJE VIÅ E NEMA

Armija Republike Bosne i Hercegovine postoji još jedino kao uspomena njenih bivših pripadnika i starije populacije bošnjačkog naroda koji se uzdao u nju. Iza nje su ostali nebrojeni mezari i grobovi, pokoje turbe ili spomenik te stotine predsjednika i sekretara boračkih udruženja koji isisavaju zadnje tragove slavnih dana i pobjeda te Armije.

Armija Republike Bosne i Hercegovine je nastala iz Teritorijalne odbrane BiH i paravojnih formacija kao što su Patriotska liga i odred Bosna. Formirana je 15. aprila 1992. godine u vrijeme kada su JNA, dijelovi Teritorijalne odbrane i Ministarstva unutrašnjih poslova BiH lojalni SDS-u te nebrojene srpske paravojne formacije već uveliko razarali gradove i sela u Podrinju i sjeverozapadnoj BiH, a od 6. aprila gorjelo i Sarajevo.

U samo predvečerje rata političko rukovodstvo Bošnjaka je naivno prepustilo teško naoružanje Teritorijalne odbrane na upravljanje jednicama JNA. Snage TO su bile u bivšoj socijalističkoj Jugoslaviji ključni element u odbrani zemlje, jedinice TO su bile opremljene da se samostalno bez JNA bore i brane lokalna područja koja bi se našla u izolaciji. To naoružanje se moglo efikasno iskoristiti u odbrani područja gdje su Bošnjaci i Hrvati činili većinu ali je presudilo vojno neznanje lidera SDA i nepovjerenje u bivše oficire JNA koji su se stavili na raspolaganje u odbrani Bosne i Hercegovine. Stvaranje Armije RBiH je stoga praktično krenulo od nule.

General Kukanjac se u NIN-u hvalio da su oni: ”U izvanrednoj organizaciji izvukli spasili i zadržali sve. U ruke muslimansko-hrvatskih hordi nije pao ni jedan jedini avion, helikopter, tenk, oklopni transporter, top, minobacač, motorno vozilo.”

Nedostatak tehnike i vojno-stručnog znanja u Armiji R BiH je kompenzovan ljudstvom i teškim gubicima. Vojna doktrina diverzantske borbe u kojoj šalješ u akcije najodvažnije i najsposobnije borce i jedinice koštala je Armiju u kvalitetu, a Bosnu njenih najboljih sinova.

Dok je srpska vojska u prvih nekoliko mjeseci bez većih gubitaka ostvarila planirane ciljeve i u dobro utvrđenoj liniji čuvala svoju teritoriju, a snage Hrvatskog vijeća odbrane mudro čuvale svoje ljudske i tehničke resurse za budući rat za odcjepljenje teritorija i priključivanje matici Hrvatskoj, Armija R BiH je bila primorana da stalnim ofanzivnim dejstvima političarima donese kakav takav argument u pregovorima.

Političko nesnalaženje i loše procjene bošnjačkog vrha padali su na teret nedovoljno ustrojenoj i opremljenoj Armiji. Deblokada glavnog grada koja je ostala do kraja rata prioritet bošnjačkim političarima koštala nas je brojnih teritorija koje su mogle biti sačuvane ili oslobođene. U najgorem mogućem trenutku otvoren je sveopšti front prema HVO-u koji je za godina dana u centralnoj Bosni i dolini Neretve prouzročio veće vojne gubitke Armiji R BiH nego za tri i pol godine ratovanja sa srpskom vojskom.

Prisustvo krajiških jedinica na području srednje Bosne je prevagnulo da Armija R BiH sačuva teritoriju od Travnika do Gornjeg Vakufa i zadrži hrvatsku enklavu oko Viteza i Busovače u okruženju, čime je spriječeno izdavajanje tzv. Hrvatske Republike Herceg Bosne i njeno pripajanje Hrvatskoj. Doduše, general Armije R BiH Hamdo Bahto, nedavno je u Hagu ustvrdio da su ”čarke između HVO-a i Armije BiH inicirali pojedini vojni komandanti”, te da se radilo o ”lokalnim okršajima i sukobima niskog intenziteta”. Što je sasvim nova historijska činjenica koja se itekako dobro uklapa u aktuelnu politiku u Federaciji BiH u kojoj su i Armija R BiH i HVO sasvim ravnopravne, s tim što su bivši pripadnici HVO-a ravnopravniji za dotacije koje primaju iz Hrvatske.

Šest korpusa Armije R BiH do kraja rata su postali respektabilna snaga, no ta snaga u završnici rata nije upotrijebljena kako treba. Svi raspoloživi resursi su usmjereni na politički imperativ predsjednika Izetbegovića – deblokadu Sarajeva. U dvomjesečnoj ofanzivi koju je Predsjednik uredno najavio skršena su tehnika, ljudstvo i moral Armije R BiH. Dodatan udarac je bio genocid u Srebrenici i uništenje čitave jedne divizije uz gubitak strateški važne teritorije na Drini. Do tada su pripadnici HVO-a i Hrvatske vojske skoro bez otpora ulazili u Bosansko Grahovo, Drvar… stvarajući tako zaleđe i pripremu ”Oluji” na Kninsku krajinu.

Političko rukovodstvo u Sarajevu se prekasno dosjetilo da Armiju okrene u pravcu oslobađanja slabije branjenih teritorija. Epilog rata bi bio katastrofalan za Armiju da u njenim redovima nije bilo krajiških jedinica i boraca. Peti korpus je krenuo u oslobađanje Bosanskog Petrovca, a zatim i Ključa dok je Sedmi ušetao u Donji Vakuf i nadmetao se sa Hrvatskom vojskom za Jajce. I onda završni ulazak u Sanski Most i ništa više. Niti jedan korpus nije oslobodio značajnu teritoriju osim Petog i Sedmog u kojima su dominirali Krajišnici. Ljudstvo i tehnika su bili u Prvom (sarajevskom sa oko 50.000 pripadnika) Drugom (tuzlanskom) i Trećem (zeničkom) korpusu ali su samo Peti (sa oko 12.000 pripadnika) i Sedmi korpus ostvarili pobjede (Kupres, Vlašić, Donji Vakuf).

Danas je taj krajiški momenat u Armiji R BiH potpuno relativiziran i iščezao. Drastično manja prava ima bivši pripadnik elitnih Hamzi iz 505-te bužimske nego domobran iz 706. travničke brigade zato što općina Travnik ima veću ekonomsku moć od Bužima da pomogne demobilisanim borcima. Političko rukovodstvo Bošnjaka nikada nije pokušalo da napravi razliku između dobrovoljaca i na silu mobiliziranih, između elitnih diverzanata i tatinih sinova u pozadinskim jedinicama i štabovima, tako danas svoja jednaka prava traži preko 200.000 bivših pripadnika, čak i oni koji su u Armiji proveli samo nekoliko mjeseci. Ironija sudbine je dovela do apsurda da se boračka prava najviše ostvaruju tamo gdje je Armija R BiH imala najmanje uspjeha, u sarajevskom kantonu ali i svim drugim regijama koje bolje ekonomske stoje od Bosanske krajine.

Bivši pripadnici Vojske Republike Srpske u zadnjoj su fazi potpunog rješavanja stambenih prilika, porodice poginulih su osim redovnih invalidnina dobile i poslovne prostore kao dodatne izvore primanja. U susjednom Prijedoru se za boračke kategorije iz budžeta izdvaja 780.000 KM i imaju nebrojene privilegije koje se mogu gotovo mjeriti sa onima koje su imali borci iz Titinog vremena. U istom tom Prijedoru prije par dana u najvećoj bijedi umire Sabahudin Budo Blažević, bivši pripadnik elitne Sedamnaeste Viteške krajiške brigade.

Ipak bilo je čast i ponos biti pripadnik Armije R BiH koja je je jedina slavna i čestita izašla iz rata u BiH. Odbranila je jedan bosanski narod od totalnog uništenja i sačuvala ideju Bosne i Hercegovine u avnojevskim granicama. Desetine hiljada divnih ljudi je ginulo, krvarilo, znojilo se i sanjalo slobodu u svojoj zemlji koju danas krčmi i pljačka armija političara i probisvjeta. 

Ima li nade da i djeca bivših boraca jednog dana osjećaju ponos što su njihovi očevi i majke branili Bosnu i mogu li zaista biti sretni dok gledaju skupe automobile i velike kuće djece onih očeva koji su rat proveli u inostranstvu?

Sretan ti rođendan Armijo koje više nema!

(Edin Ramulić; april 2009, Moja Sana)