Korijeni sukoba i nastanak Jugoslavije – Uvod

Sadetin neodrzani cas…  Za sve one koji u vrijeme bivse Juge nisu mogli znati jer (potpuna) istorija Bosne i Hercegovine nije bila u nastavnom planu i programu i sve one koji je ni danas ne uce, jer zive van BiH ili u entitetu koji nosi ime samo jednog naroda Bosne i Hercegovine.

U spomen na nastavnicu istorije iz Kozarca, rahmetli Sadetu Medunjanin, jednu od 5 zena, zrtava logora Omarska iz 1992.

Pripremio: Satko:

Rat u Bosni i Hercegovini, ovaj posljednji, gledano iz danasnje perspektive, vjerovatno je bio neminovan, a u svakom slucaju predvidljiv poznavaocima istorije Bosne i Hercegovine i ostalih zemalja na Balkanu. Taj rat nije nastao slucajno ili  sam po sebi, vec je rezultat visegodisnjih, vjekovnih promjena okolnosti u kojima se Balkan nalazio, a pogotovo razlicitog razvoja naroda u dva posljednja stoljeca.

Njegovi uzroci ne sezu do bitke na Kosovu Polju 1389. kada je tadasnja Srbija nakon poraza postala dio Otomanske imperije. Istina, generacije Srba sa obe strane Drine su odgajane u duhu tog boja koji se glorifikuje na nacin na koji drugi narodi slave pobjede iz svoje proslosti.

Cesto odgajane i tako da se citav period svoje istorije nakon kosovske bitke posmatra kroz prizmu mrznje prema Turcima, kao istinskim okupatorima, ali kroz tu mrznju i prema svojim slavenskim susjedima, Hrvatima, te muslimanima u Bosni, Sandzaku, Crnoj Gori, pa i samoj Srbiji.

Korijeni sukoba na Balkanu iz 90-tih godina proslog vijeka ne idu znaci dalje od 1804. godine. Sav period prije pocetka tog 19. vijeka se moze smatrati vaznim, ali ne i relevantnim za odnose medju narodima bivse Jugoslavije u toku 20. vijeka.
Zasto 19. vijek i zasto 1804.? Za ovaj put, samo par (mozda dosadnih, ali) vaznih cinjenica.

U 19. vijeku doslo je do formiranja, a u nekim slucajevima uoblicavanja (vec postojecih) nacija po cijeloj Evropi. Nacionalna svijest je nastajala i kod onih naroda koji u to vrijeme (a poneki ni danas) nisu sticali niti stekli potpun suverenitet.

Budjenje nacija i novih drzava, koje ce dozivjeti svoj klimaks krajem I svjetskog rata, najbolje se vidi na primjeru Austro-Ugarske, koja se krajem rata 1918. i raspala sijuci iza sebe po karti Evrope veliki broj novih nacija koje je u svojim njedrima krila.
U 19. vijeku formiran je veliki broj evropskih drzava od kojih mnoge i danas postoje, istina ne uvijek u istim granicama.

Ujedinjenjem pokrajina formirane su Njemacka (od 1871.), Italija (pocetak ujedinjenja 1814. Beckim Kongresom – konacno ujedinjenje 1920.) Nizozemska (od koje se 1830. odvojio juzni dio i zajedno sa Walonijom cini danasnju Belgiju), a otcjepljenjem (ili ustancima) nastale Irska (pocetak autonomije u 19. vijeku – podjela na Irsku i Sjevernu Irsku 1921.), Grcka (Revolucijom protiv Otomanse Imperije 1830.), Rumunija 1859., Bugarska (1878. autonomija – 1908. nezavisnost) i druge.

Juznoslavenski narodi (pored sest naroda bivse Jugoslavije, Juzni Slaveni su i Bugari), kroz cijelu svoju istoriju bili su pod razlicitim uticajima.

Taj 19. vijek Slovenija i Hrvatska (te danasnja Vojvodina) docekale su kao dio Monarhije Austro-Ugarske . I Bosna i Hercegovina je 1878. potpala pod Austro-Ugarsku (od 1463. do 1878. Bosna i Hercegovina je dio Otomanske imperije), a 1908. i pravno postala njen dio.

Srbija je vec 1804. godine Prvim srpskim ustankom pocela proces nezavisnosti od Turske, a 1878. i zvanicno postala nezavisna, kao i susjedna Crna Gora.

Makedonija je najduze ostala pod Otomanskom imperijom, naime do 1913. godine kada je nakon 2. Balkanskog rata zauzela (srpska istorija kaze ‘oslobodila’) Srbija.
Zasto 1804.?

Te godine desio se Prvi srpski ustanak. Pocev od 1804., vidno se formira nacionalna svijest kod Srba, koja ce se, djelimicno zbog izostanka istog procesa u susjednoj Bosni i Hercegovini, kao i Makedoniji, pretvarati u nacionalizam i sve vece pretenzije Srbije na susjedne teritorije.

Ovo se ne odnosi samo na Bosnu i Hercegovinu, vec i na nekadasnji Novopazarski Sandzak, Vojvodinu, Kosovo, dijelove Hrvatske, te Crnu Goru i Makedoniju, te samu Srbiju iz koje je u 19. vijeku protjeran veliki broj muslimana (takozvano “Trebljenje Turaka).

I ako se moze reci da je nekim dogadjajem ili nekom godinom posijana klica razdora, onda je to 1804.

Sljedecih casova bice vise rijeci o dogadjajima u Bosni i Hercegovini i Srbiji u prvoj polovini 19. vijeka (dolazak Milosa Obrenovica na vlast u Srbiji i neuspjela pobuna Husein Kapetana Gradascevica u Bosni).

Zatim ide nastanak jugoslovneske ideje, tj. zelje za ujednjenjem Juznih Slavena, sa osvrtom na razlicite pozicije i namjere najveca dva naroda: Srba i Hrvata, te jacanje srpskog nacionalizma i ideje stvaranja Velike Srbije.