Korijeni sukoba ”“ Ustanci u Srbiji i ”˜Trebljenje Turaka”™

Sadetin neodrzani cas… Za sve one koji u vrijeme bivse Juge nisu mogli znati jer (potpuna) istorija Bosne i Hercegovine nije bila u nastavnom planu i programu i sve one koji je ni danas ne uce, jer zive van BiH ili u entitetu koji nosi ime samo jednog naroda Bosne i Hercegovine.

U spomen na nastavnicu istorije iz Kozarca, rahmetli Sadetu Medunjanin, jednu od 5 zena, zrtava logora Omarska iz 1992.

Pripremio: Satko:

Danas: Srpski ustanci i ono sto nam u skoli nije receno…

(Neki dijelovi preuzeti iz knjige “Balkan 1804-1999, Misha Glenny i ‘Historija Bosnjaka’, Mustafa Imamovic)

Prvi srpski ustanak 1804. otvorio je proces osamostaljivanja Srbije od Otomanske imperije.

Iako na koncu suzbijen, istina tek nakon 9 godina, 1813., pobuna Srba, predvodjenih Djordjem Petrovicem (Karadjordje), pokazala je slabosti Porte. Sultanova vladavina je slabila vec decenijama na cijeloj teritoriji imperije. Osim toga od 1806. do 1812. Osmanlije su u ratu sa Carevinom Rusijom za Vlasku i Moldaviju. No cim se Ruski car Aleksandar I, zbog Napoleonovog pohoda kroz Evropu, maja 1812. povukao sa Balkana, sultan Mahmud s tri strane napada Srbiju i preuzima vlast.

U toku ovih 9 godina po rijecima starog srpskog istoricara Stojana Novakovica vrseno je “generalno trebljenje Turaka iz naroda”. Prema procjenama u Beogradskom pasaluku je do izbijanja ustanka 1804. zivjelo oko 20.000 Slavenskih muslimana (islamiziranih Srba) i Bosnjaka (po nekim istoricarima sva populacija slavenskih muslimana u Srbiji iz ovog vremena su Bosnjaci; po mom misljenju ovo nije tacno iz prostog razloga sto su i drugi narodi osim Bosanaca, istina u manjim brojevima, prelazili na islam). U svakom slucaju, teror koji je proveden nije bio usmjeren samo na Turke, vec i domicilno, slavensko stanovnistvo, iako su Srbi (kao mnogi i danas) sve muslimane poistovjecivali i nazivali Turcima, pa otud i naziv ‘trebljenje Turaka’.

Izlozeni cestim napadima, muslimani Beogradskog pasaluka (uza Srbija; vidi kartu) su vec tada zivjeli samo po gradovima Beogradskog pasaluka i sjeverozapadne Srbije (tadasnji Zvornicki pasaluk koji je pripadao Bosni).

Srpski ustanici su u pocetku pravili razliku izmedju mirnih ‘carskih’ Turaka ili takozvanih ‘starinaca’ u Jagodini (danas Smederevo), Valjevu, Sapcu i Rudniku). Medjutim “trebljenje” svih muslimana temeljno je izvedeno pokoljima i progonima iz Beograda u koji su ustanici usli januara 1807.

Becari Miloja Petrovica Trnavca nisu postedjeli ni Jevreje, Grke, pa ni neke beogradske Srbe. Pokolji i progoni iz Beograda kulminirali su marta 1807. 7. marta prvo je napadnut i pobijen turski garnizon kojem je, uz srpsku pratnju, bio obecan siguran prolaz prema Nisu. Ovo je bio znak za opsti napad na muslimane Beograda.

Službeni Karađordev biograf Konstantin N. Nenadović piše: "Ogorčeni Srbi i poslije toga (poslije zauzimanja Beograda) klali su Turke, gdje su god koga našli, nisu štedili ni ranjenike, ni žene, ni decu tursku. Kako (Karađorde) dođe u Beograd, u tajnom zasedanju Soveta, rešeno bude: da se sviTurci i iz donjeg Grada očiste. (..) No kako je po odlasku Sulcjman-paše još mnogo Turaka u donjem Gradu sa ženama i decom zaostalo, taj isti dan i u Beogradu rasplamti se osvetna seča Srba nad Turcima, kojoj osveti i gorkoj razjarenosti Srba ni same vojvode niti su smele niti mogle od toga Srbe uzdržati, i ta seča dva je dana trajala, tražeći i ubijajući sakrivene Turke po kućama. I samo oni su pošteđeni bili koji su se obećali pokrstiti…"

Prema sintetičkom izvještaju koji je izradila obavještajna služba austrijske vojske o genocidu nad civilniln muslimanskim domorodačkim stanovništvom u Beogradu, koje su oslovljavali kao Turci, Srbi su zapalili četrdeset muškaraca koji su se branili iz jedne kuće. "Osveta Srba još nije bila zadovoljena: odlučeno je poubijati žene i djecu koji su ostali u gradu, i samo s teškom mukom nekolicini prvaka ljudskijih osjećaja pošlo je za rukom spriječiti to nedjelo. Što se odlikovalo mladošću i ljepotom, uzeše sebi srpski prvaci za krevet, ostale i djecu poslaše u Niš. Da bi opravdali te sramne okrutnosti, tvrdili su kako su beogradski Turci namjeravali zatrti Srbe." (Citat prema: Mirko Grmek i dr.: Etničko čišćenje – povijesni dokumenti o jednoj srpskoj ideologiji, Nakladni zavod Globus, Zagreb z993., str. 18.)

Poslije genocida nad muslimanskim življem u Srbiji, Srbi su krenuli dalje, opustošivši sve džamije i ostale islamske vjerske i kulturno-historijske spomenike. Nakon međunarodnog priznanja kneževine Srbije na Berlinskom kongresu (1878.), do koga je došlo zahvaljujući Bismarckovoj Njemačkoj, uslijedio je brisanje iz sjecanja islamske civilizacije u Srbiji.

Djelotvornost ovoga potvrdio je i ugledni francuski slavist Louis Leger. (Prema: Etničko čišćenje, ibid, str. 18.)

Oktobra 1813. ustanak je ugusen. Sulejman pasa Skopljak oktobra 1813. ulazi u Beograd. Karadjordje bjezi za Austriju. Turci su, osim nekoliko vodja ustanka, postedjeli i amnestirali vecinu ustanika.

Na proljece 1815., pritisnuti novim turskim nametima, Srbi se predvodjeni Milosem Obrenovicem, ponovo podizu na drugi ustanak.

Posto je sultan, nakon ponovnog preuzimanja vlasti, vec bio povukao vojsku iz Srbije, jako brzo se veliki dio tadasnjeg Begradskog pasaluka nasao u rukama ustanika.

Obrenovic je, za razliku od Karadjordja, izbjegavao direktne konfrontacije s Turcima i pokusavao iznuditi mir uz autonomiju Srbiji. Vec s jeseni 1815. priznat mu je status u zamjenu za lojalnost Turskoj imperiji.

I tako je i svaki pokusaj drugih ustanika da skine Milosa s vlasti, podrazumijevao i pobunu protiv same Turske.

1817. godine Karadjordje se vraca u Srbiju, spreman da zajedno s Bugarima i Grcima povede sveopsti rat protiv Turske. Medjutim, po naredjenju samog Obrenovica Karadjordje je ubijen, a njegova glava je odnesena sultanu u Istanbul, kao dokaz poslusnosti.

Obrenovic je polako, ali sigurno povecavao svoju vlast i bogatstvo, te ovisnost Turske od trgovine sa Srbijom. Osiromasena Turska, pritisnuta cestim ratovima protiv Rusije i od 1821. ustankom u Grckoj, sve cesce je trazila finansijsku pomoc od Srbije koja je bila veliki izvoznik svinjskog mesa za Austriju. Vuk Karadzic pise 1832.: Kad je 1815. dosao na vlast, Milos nije imao ni prebijene pare… Toliko se obogatio da sultana moze otplatiti, dici palace po cijeloj Srbiji i zivjeti kao Bog u Francuskoj. 

Obrenovic je bio jedan od najbogatijih ljudi Evrope.

Zanimljiva koincidencija (ili mozda nije), je i uspon Slobodana Milosevica 80-ih godina 20. vijeka, koji je, kao i Milos, ubio svog prethodnika (Ivana Stambolica). I kao i u Milosevicevoj Srbiji tokom ratova u Bosni i Hrvatskoj, stanovnistvo je bilo to koje je placalo racune megalomanije svojih vodja. Srpski seljaci su pod Obrenovicem placali veci danak nego sto je ikad bio slucaj pod Turcima. To je bio uzrok cestih ustanaka protiv Obrenovica koji je vladao do 1839. godine.

Politika tjeranja ‘Turaka’ nastavice se tokom Drugog srpskog ustanka. Uoci Hatiserifa od 3. augusta 1830. u Srbiji je jos zivjelo svega 10.000 hiljada Bosnjaka. A Hatiserifom je izmedju ostalog odredjeno da se muslimansko stanovnistvo u roku od godinu dana ima iseliti iz Beogradskog pasaluka koji dobija autonomiju od Turske.

Bosnjaci muslimani u Bosni, Prvi srpski ustanak nisu dozivjeli samo kao pobunu za autonomiju Srbije, vec i kao pokusaj fizickog ugrozavanja muslimana, kako u Srbiji, tako i u Bosni i Hercegovini. Srpski ustanici su vec 1804. jasno izrazili pretenzije prema susjednoj Bosni. Filip Visnjic u poznatoj epskoj pjesmi: “Pocetak bune protiv dahija” kaze: Kad je Djordje Srbijom zavlado/ i Srbiju krstom prekrstio/ i svojijem krilom zakrilio,/ od Vidina, pak do vode Drine,/ od Kosova te do Biograda,/vako Djordje Drini govorio:/ “Drino vodo, plemenita medjo,/ izmedj Bosne i izmedj Srbije,/naskoro ce i to vrijeme doci,/kada cu ja i tebeka preci/ i cestitu Bosnu polaziti”.

(Na sljedecem casu – Ustanci u Bosni)