Najnovija faza negiranja genocida počela je 2019. godine – Od javnih izjava političara do Tik Toka

Desetog oktobra 2019. godine Švedska akademija je objavila da će Nobelova nagrada iz književnosti biti dodijeljena Peteru Handkeu. Odluka je izazvala talas nevjerice većim dijelom Balkana. Ovaj austrijski autor je apologeta Slobodana Miloševića i negator genocida nad Bošnjacima. Bosansko-američki pisac Aleksandar Hemon je Hendkea nazvao ‘’Bob Dylanom apologeta za genocid’’. Dodjeljujući takvu nagradu negatoru genocida, Švedska akademija otvorila je novo poglavlje u procesu normalizacije negiranja genocida. Američki novinar Peter Maass, koji je izvještavao o ratu 1990-ih, napisao je izvanredne članke objašnjavajući priču o odluci Švedske akademije.

Negiranje genocida u BiH se pojavljuje u više oblika – od javnih izjava političara do Tik Toka. Međutim, negiranje genocida je počelo kada i samo izvršenje zločina genocida od 1992. godine. U protekle tri decenije, postojale su četiri prepoznatljive faze negiranja genocida.

FAZA 1: NEGIRANJE KORIŠTENJEM EUFEMIZAMA Počevši od proljeća 1992. godine, termin ‘’građanski rat’’ je uveden u javni diskurs od srpskih nacionalista i preuzet od nekih zapadnih posmatrača. Ovaj termin je imao za cilj da genocid koji su činile srpske snage nad Bošnjacima svede na nivo “građanskog rata.”. Uporedo sa terminom ‘’građanski rat’’, uveden je termin ‘’etničko čišćenje’’ koji je preuzet od novinara i nekih političara.

Cilj korištenja ovih termina je bio da se preduhitri i smanji korištenje termina genocid koji bi mogao mobilisati međunarodne aktere ili prouzrokovati veću podršku Bošnjacima. Upotrebom ovih termina je obesmišljena intelektualna i aktivistička ostavština Raphaela Lemkina. Posebna je ironija što je eufemizam ‘’etničko čišćenje’’ nakon određenog broja godina upotrebe postao i prihvaćen akademski termin. To je naslijeđe i uspjeh prve generacije negatora genocida.

Novinari i analitičari koji su koristili termine “građanski rat” i “etničko čišćenje” bili su redom protiv međunarodne vojne intervencije da se zaustavi krvoproliće u Bosni. Negiranje putem eufemizma je sada većinom prisutno u nekim akademskim krugovima i nevladinim organizacijama na Balkanu i u Zapadnoj Evropi.

FAZA 2: NEGIRANJE PUTEM LOKALIZACIJE GENOCIDA Druga faza negiranja genocida počinje ranih 2000-ih. Međunarodni krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju (ICTY) i Međunarodni sud pravde (ICJ) ustanovili su sudsku istinu. Glavni nedostatak njihovih presuda je taj što su vremenski i geografski ograničili i minimizirali troipogodišnji genocid na samo nekoliko dana u julu u Srebrenici 1995. godine. Kao što su neki primijetili, ove sudske institucije su samo utvrdile onaj aspekt genocida koji se nije mogao otvoreno negirati.

Sudska istina je uvela u javni diskurs formulaciju “genocid u Srebrenici” umjesto genocida nad Bošnjacima od 1992. do 1995. Ova lokalizacija genocida je neobjašnjivo prihvaćena od određenog broja stanovnika u BiH te je sada prisutna u svakodnevnom diskursu u ovoj zemlji. Genocid počinjen u BiH je putem ove faze negiranja u osnovi postao opštinski genocid u Srebrenici.

Oba suda – i ICTY i ICJ – postavila su izuzetno visoke kriterije u dokazivanju genocida. Sa insistiranjem na dokazima koji bi pokazali jasnu namjeru, obje ove sudske institucije poručile su budućim počiniocima genocida da neće biti adekvatno kažnjeni ukoliko ne ostave pisani dokaz o njihovoj namjeri da počine genocid.

Formulacija “genocid u Srebrenici” otvara mogućnost negatorima genocida – lokalnim, regionalnim i međunarodnim – da zataškaju i učine zaboravljenim druge zločine genocida počinjene prije jula 1995. godine. Lokalizacija genocida ustanovljena od međunarodnih sudova postaje mehanizam za negiranje historijski utvrđenog genocida.

FAZA 3: NEGIRANJE PUTEM POSTMODERNISTIČKOG DISKURSA Treća faza negiranja genocida počinje prije deset godina. Razni akteri – sa različitim stepenima akademskog i medijskog dometa – počeli su čak negirati i ovaj minimum utvrđen od ICTY-a i ICJ-a. Ako je ICTY minimizirao genocid na nekoliko dana u julu 1995, ova treća faza je negiranje sudski utvrđenog minimuma. Negiranje u trećoj fazi čine pojedinci od početnika u akademskoj zajednici do sofisticiranih negatora. Sofisticirani negatori prisutni su u akademskoj zajednici, u medijima i u nevladinom sektoru i koriste postmodernistički diskurs u službi negiranja genocida.

Sofisticirani negatori često imaju podršku međunarodnih fondacija i uveli su u javni prostor termine poput “alternativni narativi,” “više istina”, “više narativa”, itd. Ovim terminima se istina o genocidu svodi na nivo samo jednog narativa.

Dok su negatori poput Vojislava Šešelja provokativni, sofisticirani negatori proizvode veću štetu zbog njihovog uticaja i dometa. Neki domaći historičari i istraživači u BiH priključili su se ovom postmodernističkom vozu u zajedničkim projektima kojima se nastoje napisati zajedničke historije ili u kojima se nudi više narativa o ratu i genocidu 1990-ih. Učešćem u takvim projektima, ti istraživači postaju ili (ne)svjesni saučesnici u procesu negiranja genocida ili jednostavno nisu shvatili suštinu postmodernističkog negiranja genocida.

FAZA 4: NEGIRANJE PUTEM NORMALIZACIJE Najnovija faza negiranja genocida počela je u decembru 2019. godine, kada je Švedska akademija dodijelila Nobelovu nagradu za književnost Peteru Handkeu. Ovo se može smatrati najnovijom fazom negiranja genocida.

Do decembra 2019. negatori genocida su pretežno bili na marginama društva – gdje, inače, i pripadaju. Ali nakon nagrade Handkeu, negatori postaju dio mainstreama – i na taj način počinje normalizacija negiranja. Švedska akademija je omogućila migraciju negatora sa margina društva u centar društva.

Ove četiri faze pojavile su se u različitim periodima u proteklih skoro trideset godina, a uočljivo je i da su neke karakteristike svih faza prisutne istovremeno. Zbog sve većeg negiranja genocida, napori da se održi i sačuva historijska istina o genocidu nad Bošnjacima postaju sve veći prioritet bosanskih, ali i međunarodnih naučnika, novinara i donosilaca odluka.

(Hamza Karčić, Ovaj tekst je izvorno objavljen na TRT World)