svabo
21. novembra 2013 BiH obilježava 18. godišnjicu od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma odnosno kao Dan uspostavljanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir.
Sporazum je zvanično potpisan u Parizu 14. decembra. U Republici Srpskoj 21. novembar je neradni dan.
Ovaj datum kojim je rat u BiH zvanično okončan se praznuje samo u Republici Srpskoj, jer ne postoji dogovor svih strana oko zajedničkih praznika na nivou države. Šta je ustvari donio Dejtonski sporazum, te kakva je njegova pozicija danas? Ko ga brani a ko želi njegovu promjenu?
Dejton- Šta, kad, zašto?
Dejtonski mirovni sporazum pravni je akt sporazumnog karaktera parafiran u vojnom aerodromu Rajt-Paterson kod Dejtona, u američkoj državi Ohajo, da bi se zvanično prekinuo rat u Bosni i Hercegovini, koji je trajao od 1992. do 1995. Sporazum se naročito bavio budućim upravnim i ustavnim uređenjem Bosne i Hercegovine.
Konferencija je trajala od 1. novembra do 21. novembra 1995. godine. Glavni učesnici su bili lider bosanskih muslimana Alija Izetbegović, srbijanski predsjednik Slobodan Milošević, hrvatski predsjednik Franjo Tuđman, te glavni američki posrednik Richard Holbrooke i general Wesley Clark.
Sporazum je zvanično potpisan u Parizu 14. decembra.
Dejtonski sporazum je bio kulminacija tzv. šatl (Shuttle) diplomatije koju je otpočeo Richard Hoolbrook sa svojim timom pod sponzorstvom SAD-a. Šatl se sastojao od posredničke diplomatije između zaraćenih strana. Jednostavnije gledano kontakt grupa šatl diplomatije je igrala ulogu kurira i moderatora koji su proslijeđivali i moderirali zahtjeve zaraćenih strana.
Mnoge osnove i preduslovi Dejtonskog sporazuma započeli su zapravo šatl diplomatijom još godinu dana prije završne konferencije. Jedan od najosnovnijih principa na kojima je Dejtonski sporazum bio zasnovan je bila podjela Bosne i Hercegovine po ključu 51-49 (51% teritorije Federaciji BiH i 49% Republici Srpskoj) koji je usaglasila tzv. kontakt grupa.
Dejton-mijenjati ili ne
Svi se slažu u jednom, Dejton je zaustavio rat i to je njegova najveća zasluga. Dejton je danas po mnogima prevaziđen te ga kritikuju uglavnom sve tri strane, mada se službena politika iz Banjaluke protivi njegovoj promjeni, videći u njima rušenje Republike Srpske, koja je kao pojam sporazumom i formalno potvrđena.
Predsjednik RS Milorad Dodik koristi svaku priliku da kaže kako je Dejtonski sporazum jedini mogući osnov postojanja i opstanka BiH te upozorava da bi “raspakivanje” ovog sporazuma značilo i “raspakivanje” BiH.
Dodikov stav je jasan. BiH je neodrživa zemlja, ali ima jedinu šansu na “izvornim principima Dejtonskog mirovnog sporazuma te da će, ako se ne vrati na izvorni Dejton, doći u probleme funkcionisanja, što će podrazumijevati da se za nju traže nova rješenja”.
"Da nije bilo Dejtona, ne bi bilo ni BiH, ona bi morala da se raspadne i dok je Dejtona BiH je na bazi na kojoj može da živi, a nakon toga vjerovatno je nemoguće spasti njen integritet", stav je Milorada Dodika odranije.
Za Republiku Srpsku je 21. novembar, dan kada je u Dejtonu parafiran Opšti okvirni sporazum za mir u BiH, značajan datum, saopšteno je prije nekoliko dana iz kabineta Milorada Dodika.
Za Republiku Srpsku je 21. novembar, dan kada je u Dejtonu parafiran Opšti okvirni sporazum za mir u BiH, značajan datum, saopšteno je prije nekoliko dana iz kabineta Milorada Dodika.
Stav Predsjednika Stranke demokratske akcije Sulejmana Tihića je poznat odranije. On je mišljenja kako budući izgled Bosne i Hercegovine podrazumijeva izmjene dejtonskog Ustava i da to moraju biti samo realna rješenja o kojima se mogu dogovoriti sve tri strane.
Povodom 18. godišnjice od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma predstavnici međunarodne zajednice u Bosni i Hercegovini smatraju da BiH mora ubrzati svoj evropski put te osigurati poštovanje institucija države koje su utvrđene Dejtonskim mirovnim sporazumom.
Kancelarija Visokog predstavnika u BiH (OHR), koji je vrhovni tumač Mirovnog sporazuma što uključuje i Ustav BiH, navodi da zabrinjava spremnost entiteta, posebno Republike Srpske, da dovode u pitanje nadležnosti države utvrđene Mirovnim sporazumom.
Iz Delegacije Evropske unije u BiH povodom obilježavanja Dejtonskog mirovnog sporazuma je rečeno da se od političkih lidera u BiH očekuje da ispune preuzete obaveze i da naprave pomak ka EU u vrijeme kada ostatak regiona ide naprijed.
"Postoji potreba za funkcionalnim institucijama na svim nivoima, bržim strukturalnim reformama i poboljšanjem u koordiniranju politika. Vjerujemo da će kretanje prema Evropskoj uniji pomoći stvaranju uvjeta za otvaranje više radnih mjesta i više investicija u BiH", izjavio je portparol Delegacije EU u BiH Andy McGuffie.
Profesor ustavnog prava Kasim Trnka kazao je za agenciju FENA kako je kapacitet Dejtonskog mirovnog sporazuma je iscrpljen i došlo je vrijeme da se taj sporazum postepeno prilagođava savremenim demokratskim standardima što, među ostalim, podrazumijeva približavanje države Bosne i Hercegovine euroatlantskim integracijama i njeno prilagođavanje evropskim standardima.
Profesor Filozofskog fakulteta u Banjaluuci Miodrag Živanović izjavio je da odrednice Dejtonskog sporazuma treba ozbiljno staviti pod znak pitanja, kada je riječ o uređenju države i života njenih građana, a onda pokušati izgraditi jedno novo ustrojstvo BiH.
I ove godine se obilježava godišnjica parafiranja tog sporazuma, kojim je prestao rat u BiH, ali nakon toga, svake godine, nažalost, kako kaže, pokazuje se da smo sve dalje ne samo od "Daytona“, već od normalnog uređenja države i miljea za stvaranje boljih uslova za život.
Stoga, Dejtonski sporazum, po njegovom sudu, predstavlja jednu prevaziđenu strukturu.
"Dejton se može samo istorijski posmatrati kao sporazum koji je zaustavio rat, ali ono što nam se kasnije događalo, gotovo 20-ak godina poslije, ne daje za pravo da nešto posebno vjerujemo u Dejtonski sporazum kada je riječ o našoj budućnosti", rekao je profesor Živanović.
Čvrst garant Dejtonskog mirovnog sporazuma je Srbija. Srbijanski predsjednici često napominju kako Srbija poštuje Dejton, što podrazumijeva “podršku i zaštitu integriteta BiH i njena dva entiteta, Republike Srpske i Federacije BiH” ali skoro uvijek dodaju i to da Dejton omogućava “specijalne i paralelne veze” Srbije sa Republikom Srpskom.
Sve promjene političkog karaktera u BiH su za Srbiju prihvatljive, kao potpisnicu Dejtona, samo ako su “iskaz dogovora i demokratskog dijaloga predstavnika tri naroda i dva entiteta".
Što se tiče Republike Srpske, Tomislav Nikolić je istakao neophodnost privrženosti Dejtonskom mirovnom sporazumu" saopšteno je iz kabineta Tomislava Nikolića prošle godine.
Srbija trajno ostaje na poziciji da je Dejtonski sporazum osnov državne arhitekture BiH, dok je Republika Srpska rešena da nastavi da onemogućuje da Sarajevo prizna jednostrano proglašenu nezavisnost Kosova, poručio je premijer Srbije Ivica Dačić sredinom jula ove godina u Banjaluci.
Na predavanju posvećenom Dejtonskom mirovnom sporazumu u oktobru 2010. godine je hrvatski predsjednik Ivo Josipović rekao je kako je taj dokument zaustavio rat u Bosni i Hercegovini, ali da se sada mora razmisliti o promjenama jer više ne služi potrebama građana BiH.
“Sada moramo razmisliti o promjenama sporazuma jer više ne služi potrebama građana Bosne i Hercegovine, istaknuo je predsjednik Josipović.
Na istom tom predavanju je bivši sudija Vrhovnog suda JAR-a i prvi glavni tužilac haškog tribunala (ICTY) Ričard Goldston rekao da je "rezultat Dejtona daleko od idealnog", ali da predstavlja "golem i pozitivan razvoj događaja".
”Nakon Dejtona niko više ne razmišlja o pribjegavanju oružju” rekao je on.
Prema njegovim riječima, sada daljna rješenja moraju donositi ljudi kojih se to tiče.
”Rješenja se ne mogu nametati izvana. Međunarodna zajednica može pomoći, ali zainteresirane strane moraju same odlučiti”
Džon Šatuk, rektor Srednjeevropskog univerziteta koji je 1995. kao zamjenik državnog sekretara u administraciji američkog predsjednika Billa Clintona imao jednu od vodećih uloga u pregovorima u Dejtonu, potvrdio je da je taj mirovni sporazum, potpisan dva mjeseca nakon Srebrenice, "bio način kako okončati rat".
Politička analitičarka Tanja Topić kaže za BUKU kako je jako teško reći koja je perspektiva Dejtonskog mirovnog sporazuma jer ga prate različite vizije i pogledi etničkih političkih elita na dalju budućnost BiH
“Različiti se pristupi i koncepti o BiH prelamaju u odnosu na sami Dejtonski mirovni sporazum, dok je on za jedne, a napominjem za te iste, koje je bio u početku odbacivan kao nešto što je nametnuto, sad je sveto pismo, za druge luđačka košulja. Za jedne se njegov smisao vidi jedino u zaustavljanju ratnih sukoba, za druge bez njega nema ni države BiH. Kako pomiriti te dijametralno različite poglede” pita se Tanja Topić
"Čini mi se da je, bez obzira na sve manjkavosti, Dejton u dogledno vrijeme jedini okvir koji ovu zemlju spasava od propasti" zaključuje Topićeva za BUKU.
Add comment